اگر از کاربران شبکه‌های اجتماعی باشید، حتما شاهد شکل‌گیری جریان‌های مجازی علیه شخصیت‌های مشهور و پرطرف‌دار بوده‌اید. شاید خودتان هم با این جریان تحریم و شرمسارسازی همراه شده باشید. این پدیده در غرب به کنسل کالچر (فرهنگ کنسل) مشهور است. هنگامی که فردی کنسل کالچر می‌شود، دیگران در حرکتی خودجوش تصمیم می‌گیرند که او را تحریم یا شرمسار کنند. این اتفاق ممکن است برای سازمان‌ها و نهادها نیز رخ دهد. در این مقاله درباره این مفهوم، مزایا و پیامدهایش و روش‌های مواجهه با آن صحبت می‌کنیم.
کنسل کالچر به چه معناست؟
کنسل کالچر (Cancel Calture) نوعی تحریم است. وقتی فردی یا سازمانی در فضای مجازی یا حتی دنیای واقعی حرفی می‌زند یا رفتاری انجام می‌دهد که عموم جامعه آن را ناپسند می‌دانند، ممکن است اکثریت جامعه در برابر این گفتار یا کردار زشت موضع بگیرد. این موضع به‌شکل تحریم شبکه‌های اجتماعی آن فرد، نخریدن محصولات وی، ندیدن آثار هنری او و روش‌هایی از این دست خواهد بود. حتی ممکن است فرد یا سازمان واقعا کار ناپسندی هم نکرده باشد، اما بر اثر سوءبرداشت کنسل کالچر شود.
این تحریم اغلب با شرمسارسازی فرد یا سازمان در شبکه‌های اجتماعی آغاز می‌شود.
درخواست برای اصلاح چه فرقی با کنسل کالچر دارد؟
گاهی اوقات مردم از فرد یا سازمان مشهور می‌خواهند که بابت رفتار یا گفتار نامناسبش عذرخواهی کند و در صدد جبران برآید. به این حالت فراخوان برای اصلاح (Call-out Culture) می‌گویند. اما کنسل کالچر جنبه مجازات دارد و در این حالت کسی دنبال اصلاح نیست. در این وضعیت، دیگران فرد یا سازمان هدف قرار گرفته را مقصر می‌دانند و آن را نفی می‌کنند.
کنسل کالچر از کجا آمده است؟
در اوایل قرن بیست‌ویکم، پیش از آنکه خبری از فیس‌بوک و توئیتر باشد، واژه «renrou sousu» به‌معنای «جست‌وجوی گوشت انسان» در گفت‌وگوهای مجازی بخشی از مردم چین رواج داشت که طرف‌دار یک هنرمند بودند و می‌خواستند درباره او اطلاعاتی کسب کنند. این عبارت خیلی زود کارکرد دیگری پیدا کرد؛ وقتی کسی کار اشتباهی می‌کرد و گروهی در فضای مجازی تصمیم می‌گرفتند که او را رسوا کنند، با رمز این عبارت فرد را شرمسار و اطلاعات خصوصی او را در فضای مجازی منتشر می‌کردند.
این عبارت و کارکردش برای غربی‌ها غریب بود. آنها تصور می‌کردند که این بخشی از فرهنگ خاص شرقی‌هاست و بعید است که روزی در جوامع غربی، گروهی بخواهند فرد یا سازمانی را خودانگیخته تنبیه کنند. اما طولی نکشید که با گسترش شبکه‌های اجتماعی کنسل کالچر در جوامع غربی نیز رایج شد.
عبارت کنسل کالچر اولین بار در سال ۲۰۱۴ میلادی و در برنامه «عشق و هیپ هاپ» بر سر زبان‌ها افتاد. در این برنامه، تهیه‌کننده موسیقی پس از جروبحث با نامزدش از این واژه استفاده کرد و گفت: «تو کنسل شدی.»
مثال‌هایی از کنسل کالچر
اگر اهل استفاده از شبکه‌های اجتماعی باشید، به‌احتمال زیاد نمونه‌هایی از کنسل کالچر را دیده‌اید. چه بسا بسیاری از کاربران با این واژه آشنا هم نباشند، اما از روش‌های آن برای تحریم و تنبیه خطاکاران استفاده کنند.
- در سال ۲۰۲۰، جی‌کی رولینگ نویسنده مشهور رمان‌های هری پاتر از سوی گروه بزرگی از کاربران توئیتر کنسل کالچر شد. دلیلش توئیت رولینگ درباره اقلیت‌های جنسی بود.
- مایک لیندل، مدیر شرکت مای‌پیلو، پس از حمایت از ادعای ترامپ مبنی بر تقلب در انتخابات از سوی کاربران کنسل کالچر شد. دست‌کم ۲ بانک نیز غیررسمی به لیندل اطلاع دادند که حسابش در این بانک‌ها را ببندد چراکه وی را مشتری پرریسکی ارزیابی کرده بودند.
دلایل کنسل کالچر
- درس عبرت دادن به شخص یا سازمان هدف؛
- آگاه‌کردن فرد یا سازمان به عواقب اظهارنظر یا رفتار خطا؛
- آشکارکردن نژادپرستی یا رفتارهای جنسیت‌زده؛
- وادارکردن دیگران به فکرکردن پیش از سخن گفتن؛
- پاسخگوکردن فرد یا نهاد خاطی.
مزایای کنسل کالچر
کنسل کالچر مسئله‌ای جنجال‌برانگیز است. تحقیقی در سال ۲۰۲۰ حاکی از آن بود که ۳۸درصد مردم افراد بی‌گناه را قربانی کنسل کالچر می‌دانستند. این در حالی بود که ۵۸درصد فکر می‌کردند این شیوه‌ای مناسب برای پاسخگوکردن کسانی است که مرتکب اشتباه می‌شوند.
یکی از مسائلی که این پدیده را جنجالی کرده، برداشت‌های متفاوت از درست و غلط است. از سوی دیگر مسئله آزادی بیان نیز بر پیچیدگی پدیده می‌افزاید. آیا باید فردی را صرفا به‌خاطر بیان نظراتش (هرچند متفاوت یا متضاد با نظرات عموم جامعه باشند) به این شیوه مجازات کرد؟
صرف‌نظر از این پیچیدگی‌ها، کنسل کالچر مزایای مشخصی هم دارد. مثلا در سال ۲۰۱۶، بسیاری از اعضای سینمای هالیوود اسکار آن سال را به‌دلیل عدم تنوع نژادی نامزد‌ها تحریم کردند. این حرکت باعث تغییر رویکرد آکادمی اسکار شد؛ فهرست نامزدهای اسکار ۲۰۱۹ بیشترین تنوع نژادی را در تاریخ اسکار داشت و بی‌سابقه بود.
وقتی اعضای جامعه برای هدفی مشخص متحد می‌شوند، اغلب به نتیجه می‌رسند. این اتحاد می‌تواند زمینه‌ساز بروز تغییرات مثبت شود و جلوی رفتارها یا گفتارهای آسیب‌زننده را بگیرد و افراد یا نهادهای تأثیرگذار را پاسخگو کند.
پیامدهای منفی کنسل کالچر
۱. پیامدها برای فرد تحریم‌شده
فرهنگ کنسل در اجتماع‌های کوچکتر خانوادگی و دوستانه هم رخ می‌دهد. متأسفانه این پدیده گاهی به‌سرعت به قلدری کشیده می‌شود و بیشترین پیامد منفی را برای فرد تحریم‌شده دارد. فردی که هدف کنسل کالچر قرار می‌گیرد، احساس تنهایی و انزوا می‌کند. دوستان و آشنایانش وی را تحریم می‌کنند، با او حرف نمی‌زنند و تعامل نمی‌کنند. چه بسا ممکن است به او توهین هم بکنند و سبب و تحقیرش شوند. در این شرایط، احتمال دارد فرد دچار اضطراب و استرس شود و حتی در شرایط حادتر به خودکشی فکر کند.
فرد تحریم‌شده فکر می‌کند که دیگران بدون اینکه به او فرصت توضیح و عذرخواهی بدهند، او را رها کرده‌اند. در این شرایط به‌جای ایجاد فضای گفتوگو و انتقاد، همه ارتباطات قطع می‌شوند و دیگران حاضر نیستند حتی به فرد فرصت جبران بدهند.
۲. پیامدها برای افراد تحریم‌کننده
شما حق دارید که وقت، انرژی و پول خود را هرطور که مایلید و برای هرکس که دوست دارید صرف کنید. با وجود این، کنسل کالچر کردن فرد یا نهاد همیشه نتایج مثبت به همراه ندارد. گاهی اوقات این کار باعث بدترشدن مواضع فرد برای دفاع از خود و شهرتش می‌شود و شکاف بین گروه‌های موافق و مخالف را بیشتر می‌کند.
حتی گاهی کنسل کالچر نتیجه معکوس دارد. مثلا مستند‌هایی درباره یک خواننده که متهم به آزار جنسی شده بود، گرچه بسیاری از قربانیان احتمالی را به پیگیری قضایی تشویق کرد، منجر به افزایش درخواست برای خرید ترانه‌های وی نیز شد.
۳. پیامدها برای تماشاگران
کنسل کالچر فقط بر دو گروه قبل اثر نمی‌گذارد و تماشاگران، یعنی کسانی که در این پدیده شرکت نمی‌کنند، را نیز درگیر می‌کند. برخی از تماشاگران پس از مشاهده آنچه بر سر فرد تحریم‌شده آمده است، دچار ترس و اضطراب می‌شوند. آنها ممکن است نگران شوند که مبادا خود نیز در آینده هدف این حملات قرار بگیرند. حتی شاید بابت آنچه پیش‌تر منتشر کرده‌اند دل‌نگران شوند و فکر کنند که آنچه قبلا گفته‌اند می‌تواند اکنون علیه آنها استفاده شود.
همچنین این ترس باعث می‌شود که فرد به‌خاطر نگرانی از آنچه ممکن است پیش آید، خودش را سانسور کند و از حق آزادی بیان خود محروم شود. در این حالت افراد به‌جای بیان آزادانه نظرات و احساسات خود، آنها را پنهان می‌کنند. این مسئله اثر منفی بر سلامت روان افراد می‌گذارد و این افراد ممکن است در آینده بابت سکوت‌کردن و نگفتن حرفشان، احساس گناه یا اندوه کنند.
چطور هنگام مواجهه با کنسل کالچر از سلامت روان خود محافظت کنیم؟
۱. هنگامی که احساساتی هستید، از انتشار محتوا در فضای مجازی خودداری کنید
هنگامی که هیجان‌زده‌اید و عصبانی، از انتشار محتوا در فضای مجازی خودداری کنید. وقتی با کسی جروبحث می‌کنید، به‌جای واکنش شتاب‌زده، چند نفس عمیق بکشید و تلفن همراه را کنار بگذارید. سپس درباره واکنش مناسب تأمل کنید. شاید آنچه را در عصبانیت در شبکه‌های اجتماعی بیان کرده‌اید فراموش کنید، اما اینترنت آن را فراموش نمی‌کند.
۲. پیش از انتشار محتوا، از دیگران بخواهید آن را ارزیابی کنند
گاهی اوقات خودمان متوجه نمی‌شویم که مطلب ما توهین‌آمیز یا آسیب‌زاست. بنابراین بهتر است از دوستی قابل‌اعتماد بخواهیم که قبل از انتشار محتوا، نظرش را درباره آن با ما در میان بگذارد. بهتر است این دوست کاملا هم با ما هم‌نظر نباشد، یعنی فردی با دیدگاه‌های متفاوت باشد.
۳. اگر اشتباهی کردید، عذرخواهی کنید
پس از آنکه مرتکب اشتباهی شدید، مدتی صبر کنید تا جو متشنج آرامتر شود و سپس متن مناسبی برای عذرخواهی آماده و منتشر کنید. گرچه این عذرخواهی همه را راضی نمی‌کند، اگر از ته دل باشد، قطعا بر برخی از افراد اثر می‌گذارد یا دست‌کم نگرش منفی به شما را تلطیف می‌کند.
۴. سعی کنید خودتان را جای طرف مقابل بگذارید
اگر کسی علیه شما موضع گرفت یا از شما انتقاد کرد، سعی کنید به‌جای لج و لج‌بازی ماجرا را از زاویه دید او ببینید. این‌طوری می‌توانید بفهمید که گفته شما چگونه به او و دیگران آسیب زده است. تلاش برای نگریستن به موضوع از زاویه دید طرف مقابل، شکاف را کمتر و همدلی را بیشتر می‌کند.
۵. کمتر در فضای مجازی وقت بگذرانید
بر اساس تحقیقات، استفاده کمتر از فضای مجازی باعث کاهش حس تنهایی و افسردگی می‌شود. پس هرازگاهی ارتباط خود با دنیای مجازی را قطع کنید.
۶. با فردی قابل‌اعتماد گفتوگو کنید
اگر کنسل کالچر شدید، با اعضای خانواده یا دوستان قابل‌اعتماد درباره آنچه رخ داده است حرف بزنید. اگر به چنین افرادی دسترسی ندارید یا آنها نمی‌توانند به شما کمک کنند، به مشاور مراجعه کنید.
آیا می‌توان جلوی کنسل کالچر شدن را گرفت؟
بعید به نظر می‌رسد، مگر اینکه کلا در فضای مجازی حضور نداشته باشید! دنیا پر از آدم‌هایی با دیدگاه‌ها و اعتقادات مختلف است. بنابراین غیرممکن است که بتوانید همه را از خودتان راضی و خشنود نگه دارید. تجربه نشان داده است تلاش برای راضی‌کردن همه نتیجه عکس می‌دهد.
با توجه به این مسئله، بهتر است صرفا به گفتار و کردار خود دقت کنید. اگر هم ناخواسته باعث آسیب یا توهین به کسانی شدید، به‌جای توجیه‌کردن مسئله و اصرار بر اینکه چنین قصدی نداشته‌اید، اشتباه خود را بپذیرید و برای جبران مافات تلاش کنید. از تجربیات درس بگیرید و در آینده همدلی بیشتری نشان دهید.
منبع چطور